Fort III Graf-Kirchbach to jeden z głównych fortów zewnętrznego pierścienia Twierdzy Poznań. Znajduje się na terenie Nowego ZOO. Ten fascynujący zabytek przez ostatnie 5 lat nie był dostępny dla turystów. W tym roku w ramach Dni Twierdzy Poznań w końcu mogliśmy go zwiedzić. Czy będzie udostępniony do zwiedzania poza tą akcją? Wkrótce się przekonamy.
Spis treści
- Twierdza Poznań – miasto o wielkim znaczeniu militarnym w XIX wieku
- Wstydliwe dziedzictwo dla władz miasta
- Fort III – budowa i nazwa
- Lata świetności
- Wykorzystanie militarne i chrzest bojowy
- Zwiedzanie Fortu III
- Inne ciekawe miejsca w Poznaniu opisane przez nas
- Internetowy przewodnik po Polsce
Twierdza Poznań – miasto o wielkim znaczeniu militarnym w XIX wieku
Po kongresie wiedeńskim w roku 1815 Poznań znalazł się w granicach Prus. Miasto położone tuż przy granicy z rosyjskim Królestwem Polskim nabrało olbrzymiego znaczenia strategicznego. Prusacy obawiali się zarówno potęgi rosyjskiej armii, jak i polskich powstań, dlatego postanowili zamienić Poznań w jedną z największych twierdz w całej Europie. Tak narodziła się koncepcja Twierdzy Poznań, której budowę rozpoczęto w 1828 roku. W pierwszym etapie powstały umocnienia śródmiejskie: ziemne wały, ceglane bastiony i głęboka fosa, które szczelnie otaczały miasto. Najważniejszym punktem była Cytadela (Fort Winiary), górujący nad całą okolicą. Poznań stał się miastem-twierdzą, które w razie wojny mogło przez długi czas stawiać opór oblegającym.
Dla mieszkańców miało to jednak drugą stronę medalu. Fortyfikacje utrudniały rozwój urbanistyczny, ograniczały handel i przypominały na każdym kroku o pruskiej dominacji. Mimo to system obronny stale rozbudowywano. Cywilna zabudowa miasta dusiła się ciasno wyznaczonym obszarze. Z drugiej strony budowa fortów i obsługa licznego garnizonu wojskowego dawała wielu poznaniakom pracę.
Pod koniec XIX wieku gwałtowny rozwój artylerii sprawił, że mury wokół centrum zaczęły być przestarzałe.
Powstał zupełnie nowy system obronny, złożony z zewnętrznego pierścienia fortów. W latach 1876–1883 powstało 18 dużych fortów i kilkadziesiąt pośrednich, oddalonych od miasta o około 3–4 kilometry. Twierdza Poznań powstała z myślą o wojnie z Rosją, ale nigdy nie doszło tu do wielkiej bitwy między tymi armiami. W czasie I wojny światowej forty nie odegrały większej roli, ale już w powstaniu wielkopolskim w 1918 roku stały się miejscem walk i bazami dla obu stron.
Wstydliwe dziedzictwo dla władz miasta
Twierdza Poznań to unikat w skali Europy – mało które miasto zachowało tak duży i spójny system umocnień. Dziś wiele fortów popada w ruinę, ale część z nich udostępniono turystom. Można je spotkać w różnych częściach miasta: ukryte w parkach i na obrzeżach osiedli. Zwiedzanie tych obiektów to fascynująca podróż w czasie – od epoki pruskiego żołnierza w pikielhaubie, przez dramatyczne wydarzenia powstania i II wojny światowej, aż po współczesne próby przywracania fortom nowego życia. Niestety władze Poznania od lat nie mają przygotowanej koncepcji, jak turystycznie wykorzystać ten potencjał. Od pasjonatów, którzy w ramach wolontariatu opiekują się fortyfikacjami, słyszymy, że miasto nie chce inwestować, bo to jest przecież niemiecka historia.
Fort III – budowa i nazwa
Fort III powstał w latach 1876–1883, jako element pruskiego systemu obronnego otaczającego Poznań. Wzniesiono go z charakterystycznej czerwonej cegły i ziemi, otoczono fosą i wałami. Nazwa „Graf-Kirchbach” upamiętniała pruskiego generała Hugo von Kirchbacha, dowódcę z wojen prusko-austriackiej i prusko-francuskiej. W czasach niemieckich każdy fort nosił imię bohatera wojskowego – dopiero później, w II Rzeczypospolitej, otrzymały polskie patronaty. Kiedy staliśmy przed główną bramą, czekając na przewodnika, Maks oczywiście wypatrzył nazwę- Graf i znowu było mnóstwo pytań.
Lata świetności
Fort III był typowym przykładem tzw. fortu artyleryjskiego. Posiadał koszary dla kilkuset żołnierzy, potężne magazyny amunicji, stanowiska dla dział, ukryte za ziemnymi wałami, system podziemnych korytarzy i kazamat. Całość otaczała sucha fosa, przez którą prowadził most. Z zewnątrz miał przypominać zielone wzgórze, a nie monumentalną twierdzę. Kamuflaż był istotnym elementem obrony.
Wykorzystanie militarne i chrzest bojowy
Od momentu powstania aż do I wojny światowej fort nie odegrał żadnej roli w walkach. Był wykorzystywany jako magazyn, koszary i świetny punkt obserwacyjny. W styczniu 1945 roku, podczas ofensywy Armii Czerwonej, Poznań został wybrany przez Niemców na twierdzę oporu. Forty pierścienia zewnętrznego, w tym Fort III, stały się częścią systemu punktów oporu, który miał spowolnić nacierające wojska radzieckie. Fort III obsadzono niewielkim garnizonem niemieckim, głównie piechotą, wspieraną lekką artylerią i bronią maszynową.
Walki o Fort III nie były tak dramatyczne jak te o Cytadelę, ale miały swoje znaczenie taktyczne. Okopy i wały fortu pozwalały obrońcom prowadzić ostrzał pozycyjny na podejścia do miasta od strony północno-wschodniej. Kazamaty i poterny były wykorzystywane jako punkty obserwacyjne i stanowiska ogniowe dla karabinów maszynowych. Rosjanie, nacierając na miasto, próbowali obejść fort, ale jego umocnienia spowalniały postęp jednostek radzieckich i niemiecką obronę w rejonie Malty. Podczas walk Fort został częściowo uszkodzony wskutek ostrzału artyleryjskiego.
Zwiedzanie Fortu III
Fort III nie jest udostępniany do zwiedzania w całości – stanowi część terenu Nowego ZOO. Można oglądać jego zewnętrzne umocnienia, wały i fragmenty fosy podczas spaceru po ogrodzie zoologicznym. Dla fanów włóczenia się po podziemiach to jest zdecydowanie za mało. Na szczęście, co jakiś czas odbywają się specjalne wydarzenia i spacery historyczne, organizowane przez pasjonatów i przewodników fortecznych. Niestety przez ostatnie 5 lat te akcje zostały wstrzymane. Dopiero w tym roku w ramach Dni Twierdzy Poznań, udało nam się zwiedzić Fort III. Możliwość zejścia do podziemi to zawsze jest super przygoda.
Inne ciekawe miejsca w okolicy opisane przez nas
- Chojnica- wieś widmo na Poligonie Biedrusko
- Pałac w Radojewie
- Rezerwat Meteorytów na Morasku
- Strzelnica dla piechoty- Twierdza Poznań
- Rezerwat Śnieżycowy Jar i atrakcje w okolicy
- Kościół pw. św. Jana Jerozolimskiego – jedna z pierwszych budowli w Wielkopolsce wzniesionych z cegły
Internetowy przewodnik po Polsce
Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.