Cmentarz Żydowski w Łodzi – zwiedzanie i historia

Cmentarz Żydowski w Łodzi to miejsce wyjątkowe. Największy w Europie cmentarz żydowski znajduje się w Berlinie, ale ten w  Łodzi niewiele mu ustępuje. Na 42 hektarach pochowano 230 tys. osób, w tym aż 45 tys. stanowią ofiary łódzkiego getta. Cmentarz  założono w 1892 roku. Jest więc stosunkowo młody. Podziwialiśmy kilka o wiele starszych, ale to punkt obowiązkowy wycieczki do Łodzi.

Cmentarz znajduje się pod adresem- ulica Bracka 40, ale wejście dla turystów jest przy ulicy Zmiennej. Tam też bez problemu znajdziecie miejsce parkingowe. Jednak zanim przekroczycie piękną ceglaną bramę kilka słów o zasadach i zwyczajach żydowskich.

Zasady obowiązujące na cmentarzach żydowskich

Szacunek wobec zmarłych wymaga, żeby mężczyzna miał nakrycie głowy. Nie wchodzimy na teren cmentarza w sobotę, czyli szabat. Zamiast kwiatów i zniczy zostawmy kamyk. To zwyczaj z dawnych czasów, kiedy pochówki na pustyni były dużym problemem. Kamienie chroniły zwłoki przed dzikimi zwierzętami. W Łodzi problemu z sobotą nie będziemy mieli. Cmentarz jest po prostu zamknięty, ale o nakryciu głowy warto pamiętać. Na wielu zabytkowych cmentarzach żydowskich w Europie przed wejściem wraz z biletem dostajemy jednorazową papierową jarmułkę. W języku hebrajskim używa się słowa “kipa”, w dosłownym tłumaczeniu oznacza- kopuła. W Łodzi nie ma rozdawania jarmułek i nikt nie pilnuje przestrzegania tego zwyczaju. Oczywiście nie oznacza to, że mamy o nim zapomnieć. 

Cmentarz ginie w zieleni. I choć zwiedzaliśmy go w słoneczny dzień, to panował tu półmrok. Przez gęste korony drzew przebijały się nieliczne promienie słoneczne. Tworzyły niepowtarzalny klimat. Nawet trochę baśniowy. Ziemię, groby i pnie drzew opanował intensywnie zielony bluszcz.

Żydowskie zwyczaje pogrzebowe

Zaczytywaliśmy się w powieściach Isaaca Bashevisa Singera. Sam pisarz, którego powoli czas wciągnąć na listę polskich noblistów, podkreślał, że uwielbia pisać o duchach. Świat śmierci, uroków, magii i ludowych obrzędów jest obecny w jego powieściach. Może stąd nasza fascynacja i częste wizyty na cmentarzach żydowskich. Warto zagłębić się w ten klimat. W końcu zabraliśmy was na cmentarz.

Kiedy umiera Żyd, ciało zostaje położone na podłodze nogami w kierunku drzwi mieszkania. U wezgłowia zapala się dwie świecie i przykrywa zmarłego białym płótnem. Rodzina opuszcza pokój. Do akcji wkracza bractwo pogrzebowe (Chewra Kadisza) i zabiera karawanem zmarłego do Domu Oczyszczenia znajdującego się przy cmentarzu. Rodzina zmarłego w domu przewraca krzesła, aby śmierć nie mogła na nich usiąść i zadomowić się na dobre. Wylewa się wodę z naczyń, ponieważ została dotknięta przez śmierć. Zasłania się lustra, żeby nikt nie dojrzał odbicia anioła śmierci. 

Na cmentarzu w Łodzi zajrzymy do środka domu pogrzebowego i zobaczymy oryginalny XIX- wieczny karawan konny.

Macewy, sarkofagi i ohel

W roku 1892 na cmentarzu miały miejsce pierwsze pochówki. Na cmentarzu przeważają macewy, jednak również znajdziemy tu mnóstwo grobowców rodzinnych. Widać olbrzymi wpływ tradycji chrześcijańskiej i wiele nagrobków nawiązuje do wzorów, które znamy z naszych cmentarzy. Taka była kiedyś Łódź- olbrzymia mieszanka narodów, kultur i religii.

Znajdziemy tutaj również tradycyjny grób żydowski, czyli ohel. Po hebrajsku słowo znaczy namiot i dobrze oddaje jego przeznaczenie. To po prostu drewniane lub murowane ściany osłaniające grób. Miały chronić modlących przed deszczem i wiatrem. Bardzo często montowano półkolisty dach

Mauzoleum Poznańskich

I znowu dopada nas opowieść o przemyśle włókienniczym i olbrzymich fortunach. Jesteśmy przecież w Łodzi. Tu wszystko miało inny wymiar. Na cmentarzu znajduje się największy żydowski grobowiec w Polsce. Pochowano tu Izraela Poznańskiego jednego z najbogatszych fabrykantów w dawnej Łodzi. Jednego z trzech łódzkich królów bawełny. To on wykupił ziemię pod cmentarz i w zamian poprosił o największą kwaterę. Poznański zmarł w roku 1900, a dwa lata później powstało imponujące mauzoleum z szarego granitu według projektu Zeligsona.. Wielka czasza kopuły jest dekorowana mozaiką złożoną z dwóch milionów kawałków ozdobnego szkła. Napis na mauzoleum głosi: „I nadszedł czas śmierci Izraela. I westchnęli synowie Izraela. Był ozdobą Izraela i czynił dobro w Izraelu”

W pobliżu mauzoleum znajduje się nagrobek z pięcioramienną czerwoną gwiazda. Tu pochowano Różę Deweltow, lekarkę Armii Czerwonej, która zginęła podczas II wojny w okolicach miejscowości Klejniki na Podlasiu. Tam ją pochowano, ale w roku 1950 na prośbę matki mieszkającej w Łodzi ciało ekshumowano i przeniesiono na cmentarz żydowski w Łodzi.

W nieustalonym miejscu na cmentarzu żydowskim w Łodzi pochowanych jest 600 Romów przywiezionych z pogranicza austro- węgierskiego. To ofiary fatalnych warunków życia w getcie żydowskim w Łodzi. Getto cygańskie to był osobno wydzielony teren w getcie żydowskim. Getto w getcie- to straszna historia.

Wartość przyrodnicza cmentarza żydowskiego

Cmentarz po II wojnie był mocno zaniedbany i zapomniany. 40 hektarów w samym centrum miasta to łakomy kąsek. Przyroda takiej okazji nie odpuszcza. Na cmentarzu pojawiło się mnóstwo samosiejek. Dzisiaj na cmentarzu rośnie około 8 tysięcy drzew (klon, jawor, jesion, brzoza, topola). Planowo odsadzona była tylko główna aleja. Teren opanowały również nietoperze.

W roku 1980 cmentarz żydowski w Łodzi został wpisany do rejestru zabytków. Krótko potem powołano Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzem Żydowskim w Łodzi. W latach 90. XX rozpoczęto renowację, ale jeszcze wiele jest do zrobienia.

Cmentarz Żydowski w Łodzi, ul. Bracka 40. Wejście dla turystów od ulicy Zmiennej. Godziny otwarcia: od 1 kwietnia do 1 listopada od niedzieli do czwartku w godzinach 9.00-17.00, w piątki w godzinach 9.00-15.00. Od 2 listopada do 31 marca od niedzieli do czwartku w godzinach 9.00-15.00, w piątki od 9.00-13.00. Ceny biletów: 15 zł bilet normalny, 12 zł ulgowy.

Świetne noclegi w Łodzi

Podczas naszego pobytu w Łodzi korzystaliśmy z apartamentu w samym centrum miasta. Do ulicy Piotrkowskiej mieliśmy kilka kroków. Wątki filmowe nie pozwalały nam zapomnieć, że Łódź to nie tylko przemysł włókienniczy. Polecamy świetne apartamenty oferowane przez MYE Apartments . Więcej o ofercie noclegów znajdziecie w naszym tekście „Loft Łódzka Filmówka”.

Jeśli szukacie pomocy i inspiracji w podróży po Polsce, to zapraszamy do naszej Interaktywnej Mapy. Każde zaznaczone miejsce to link do obszernego tekstu na naszej stronie. Fotki, opis, historia i przydatne informacje.